Песни Марии Фарандури

М. Фарандури, фото: e-go.gr

Мария Фарандури (Μαρία Φαραντούρη) — великая греческая певица и общественный деятель, которую знают и любят в России.

Она родилась 28 ноября 1947 года в Афинах. И в 1965 году Мария познакомилась с Микисом Теодоракисом, что, вероятно, и определило дальнейшее развитие ее музыкальной судьбы.

Кирилл Сазонов поделился  своими впечатлениями от творчества этой талантливой гречанки. Он не только рассказал о певице, но и подобрал для нас песни в исполнении Марии, которые иллюстрируют возможности ее богатого голоса с пронзительной, душевной хрипотцой…

Большое спасибо Кириллу за интересный рассказ и за то, что он дал нам возможность увидеть (услышать) голос Фарандури в разных ритмах и настроениях и оценить глубину ее таланта.

Мария Фарандури в моей жизни

Χαίρετε!

Итак… Сначала о «То сфагио» (Το σφαγείο — Бойня). На мой взгляд, в исполнении Фарандури песня звучит тревожнее, напряжённее. Усиливая эмоциональное воздействие на слушателя.

Вообще, о Марии Фарандури я не могу говорить объективно. Когда мне было лет семь, а может и меньше, у нас дома появилась пластинка «Песни Микиса Теодоракиса». Начиналась она, если не ошибаюсь, с «Το γελαστό παιδί» — То геластО пэвИ (или пэдИ) — Улыбающийся парень.

А вот в эту вещь я влюбился:

И многие годы «Ποιός δεν μιλά για την λαμπρή» (пьос вэн милА гИа тин ламбрИ — на той пластинке она называлась «Партизанская») оставалась моей самой любимой песней. Потом пришла другая, не менее прекрасная музыка и другие исполнители… Но голос Фарандури и музыка Теодоракиса навсегда остались в памяти, вплоть до того, что я мог какие-то фрагменты текстов воспроизвести чисто фонетически, не понимая их смысла.

М. Теодоракис и М. Фарандури. Фото: mic.gr

Сейчас, изучая греческий, я удивляюсь, насколько точно я их запомнил. Я думаю, что очень большой долей своей любви к Греции я обязан именно Теодоракису и Фарандури. Когда я недавно наткнулся на эту песню на Youtube (Целенаправленно искать я не мог — не знал настоящего названия), я чуть не разревелся, как восторженная школьница.

И тут выяснились интересные вещи. Тогда, сорок с лишним лет назад, я и не мог подумать, что таким мощным глубоким с лёгкой хрипотцой голосом обладает молоденькая девчонка. На обложке пластинки был портрет Теодоракиса — мужчины лет за сорок. И Фарандури, я думал, примерно его ровесница, а оказалось, что на момент записи ей было всего 19:

Эта красивая песня Теодоракиса в исполнении Марии Фарандури называется Άσμα ασμάτων (Азма азмАтон) — Песнь песен Запись 1966 года.

Ну, и тут понеслось! Я начал шерстить И-нет в поисках Теодоракиса и Фарандури. Музыки и не только. Лучшее, что пела Мария, написано Микисом, и, наоборот, лучшее из Теодоракиса пела Фарандури.

Диапазон сюжетов и настроений песен в исполнении Марии Фарандури необычайно широк: от невыразимо прекрасных политических агиток («Σωτήρης Πέτρουλας») до бодрых песенок («Απρήλη μού» ); от трагических баллад («Το τραίνο φεύγει στις οκτώ) до «бравурного марша» («Λιγό ακόμα»); от грустных лирических песен («Μαρίνα») до современных интерпретаций мифологических сюжетов («Ο Εφιάλτης της Περσεφόνης»)…

В творчестве Фарандури есть и многое, многое другое — то, что я не могу классифицировать. Например — «Ποιός την ζωή μου» …

Вот видео с песнями Марии Фарандури, о которых идет речь

Эта песня написана Теодоракисом в честь трагически погибшего во время борьбы с фашистской хунтой студента Сотыриса Пэтруласа  — Σωτήρης Πέτρουλας:

***

 Απρήλη μού — АпрИли моИ — Мой апрель. Легкая и заводная песня о любви.

***

Грустная греческая песня Το τραίνο φεύγει στις οκτώ — То трЭно фЭвги стис октО — Поезд уходит в восемь. ***

Λιγό ακόμα — ЛигО акОма  — переводится как Еще немного: ***

Μαρίνα — МарИна. ***

Ο Εφιάλτης της Περσεφόνης — О эфиАлтыс тыс ПерсефОныс — Кошмар Персефоны. Правда, музыку к ней написал не Теодоракис, а другой талантливый греческий композитор — Μάνος Χατζιδάκις (Манос Хацивакис). Очень красиво.

***

Что моя жизнь? — «Ποιός την ζωή μου» — ПьйОс тин зоИ му.

Сам Теодоракис назвал Фарандури идеальным исполнителем его песен.

Спектр того, что поёт Фарандури, поражает. У Марии  есть и совершенно рОковые вещи —  «O γέρο νέγρο Τζιμ», и латино-американские — «Hasta siempre, Comandante Che Guevara» (автор-  Карлос Пуэбла — Carlos Puebla), и джазовые — «Summertime» (Джоржа Гершвина)…

Старый негр Джим —  γέρο νέγρο Τζιμ (гЕро нЭгро Дзим):

***

Hasta siempre —Аста семпри (Comandante Che Guevara — Команданте Че Гевара) в исполнении Фарандури на испанском языке: ***

Вот как Фарандури поет Саммертайм (Summertime) — колыбельную из оперы Джоржа Гершвина «Порги и Бесс».

 Но, всё-равно, перефразируя Маяковского, когда я говорю Фарандури, подразумеваю — Теодоракис, когда я говорю Теодоракис, подразумеваю — Фарандури.

Кирилл Сазонов.

Тексты песен Марии Фарандури на греческом языке

Το γελαστό παιδί — То геласто пэви — Улыбающийся парень

• Стихи: Brendan Behan (Брендан Биэн, ирландский писатель, поэт и журналист)
• Перевод на греческий: Βασίλης Ρώτας (Василис Ротас); Музыка: Μίκης Θεοδωράκης (Микис Теодоракис)
• Первое исполнение: Ντόρα Γιαννακοπούλου (Дора Йенакопулу);
• Другие варианты исполнения: Μαρία Φαραντούρη (Мария Фарандури) и Γιώργος Νταλάρας (Йоргос Даларас).

Ήταν πρωί του Αυγούστου κοντά στη ροδαυγή
βγήκα να πάρω αέρα στην ανθισμένη γη
βλέπω μια κόρη κλαίει σπαραχτικά θρηνεί
σπάσε καρδιά μου εχάθη το γελαστό παιδί

Είχεν αντρεία και θάρρος και αιώνια θα θρηνώ
το πηδηχτό του βήμα το γέλιο το γλυκό
ανάθεμα την ώρα κατάρα τη στιγμή
σκοτώσαν οι εχθροί μας το γελαστό παιδί

Μον’ να ‘ταν σκοτωμένο στου αρχηγού το πλάι
και μόνον από βόλι Εγγλέζου να ‘χε πάει
κι από απεργία πείνας μέσα στη φυλακή
θα ‘ταν τιμή μου που ‘χασα το γελαστό παιδί

Βασιλικιά μου αγάπη μ’ αγάπη θα στο λέω
για το ό,τι έκανες αιώνια θα σε κλαίω
γιατί όλους τους εχθρούς μας θα ξέκανες εσύ
δόξα τιμή στ’ αξέχαστο γελαστό παιδί

***

Ποιός δεν μιλά για την λαμπρή — пьос вэн мила гиа тин ламбри

• Стихи: Brendan Behan (Брендан Биэн);
•  Перевод на греческий: Βασίλης Ρώτας (Василис Ротас);
• Музыка: Μίκης Θεοδωράκης (Микис Теодоракис).

Ποιος δε μιλά για τη λαμπρή
γιορτή ξανανιωμού…,
πάν τα παιδιά στον πόλεμο
και παν του σκοτωμού.

Με θάρρος οι τρανές καρδιές
έπιασαν τα στενά,
ψηλά η σημαία ανέμιζε
η αντάρτισσα μπροστά.

Δέκα χιλιάδες φτάσανε
χακένιοι ταxτικοί
για να σκοτώσουν τα παιδιά
μα μείναν εδ’ εκεί.

Με πολυβόλα κι άρματα
κανόνια τους σωρό,
κανένας τους δε γύρισε,
δε φταίμε εμείς για αυτό.

Ένας με δέκα, ημέρες εξ,
κρατήσαμε γερά
και δεν περάσαν τις γραμμές,
μ’ όλα τους τα πυρά.

Μας ρίξαν και φαρμακερά
αέρια και καπνούς,
μας κάψαν την πρωτεύουσα
ωσάν τους Γερμανούς.

Σκοτώσαν τους ηγέτες μας
χωρίς απολογιά τους,
γυναίκες μας, μικρά παιδιά
στα γόνατα μπροστά τους.

Τους τάφους άνοιγαν κρυφά
και θάβαν τους νεκρούς,
δεν πιάσαν ούτε σκότωσαν
αντάρτες μας πιστούς.

Ποιος δε μιλά για τη λαμπρή
γιορτή ξανανιωμού,
πάν τα παιδιά στον πόλεμο
και παν του σκοτωμού.

***

Άσμα ασμάτων — Азма азматон — Песнь песен

• Στίχοι: Ιάκωβος Καμπανέλλης (Йаковос Кабанэлис);
• Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης (Микис Теодоракис).

Τι ωραία που είν’ η αγάπη μου
με το καθημερνό της φόρεμα
κι ένα χτενάκι στα μαλλιά.
Κανείς δεν ήξερε πως είναι τόσο ωραία.

Κοπέλες του Άουσβιτς,
του Νταχάου κοπέλες,
μην είδατε την αγάπη μου;

Την είδαμε σε μακρινό ταξίδι,
δεν είχε πιά το φόρεμά της
ούτε χτενάκι στα μαλλιά.

Τι ωραία που είν’ η αγάπη μου,
η χαϊδεμένη από τη μάνα της
και τ’ αδελφού της τα φιλιά.
Κανείς δεν ήξερε πως είναι τόσο ωραία.

Κοπέλες του Μαουτχάουζεν,
κοπέλες του Μπέλσεν,
μην είδατε την αγάπη μου;

Την είδαμε στην παγερή πλατεία
μ’ ένα αριθμό στο άσπρο της το χέρι,
με κίτρινο άστρο στην καρδιά.

Τι ωραία που είν’ η αγάπη μου,
η χαϊδεμένη από τη μάνα της
και τ’ αδελφού της τα φιλιά.
Κανείς δεν ήξερε πως είναι τόσο ωραία.

***

Σωτήρης  Πέτρουλας — Сотирис Петрулас (Сотыри Пэтрула)

• Музыка и стихи: Μίκης Θεοδωράκης (Микис Теодоракис).

Σωτήρη Πέτρουλα, Σωτήρη Πέτρουλα
σε πήρε ο Λαμπράκης σε πήρε η Λευτεριά
σε πήρε ο Λαμπράκης σε πήρε η Λευτεριά
Μάρτυρες ήρωες οδηγούνε
τα γαλάζια μάτια του μάς καλούνεΣωτήρη Πέτρουλα, Σωτήρη Πέτρουλα
αηδόνι και λιοντάρι βουνό και ξαστεριά
αηδόνι και λιοντάρι βουνό και ξαστεριά
Μάρτυρες ήρωες οδηγούνε
τα γαλάζια μάτια του μάς καλούνεΣωτήρη Πέτρουλα, Σωτήρη Πέτρουλα
οδήγα το λαό σου οδήγα μας μπροστά
οδήγα το λαό σου οδήγα μας μπροστά
Μάρτυρες ήρωες οδηγούνε
τα γαλάζια μάτια του μάς καλούνεΣωτήρη Πέτρουλα, Σωτήρη Πέτρουλα

***

Απρίλη μου — Априли мои — Мой апрель

• Стихи и музыка: Μίκης Θεοδωράκης (Микис Теодоракис);
• Первое исполнение (Πρώτη εκτέλεση), 1962 г: Γρηγόρης Μπιθικώτσης (Григорис Бификоцис).

Απρίλη μου, Απρίλη μου ξανθέ
και Μάη μυρωδάτε, καρδιά μου πώς αντέ-
Καρδιά μου πώς, καρδιά μου πώς αντέχεις
μέσα στην τόση αγάπη και στις τόσες ομορφιές

Γιομίζ’ η γειτονιά τραγούδια και φιλιά
Την κοπελιά μου τη λένε Λενιώ
Την κοπελιά μου τη λένε Λενιώ
Την κοπελιά μου τη λένε Λενιώ, μα το ‘χω μυστικό

Αστέρι μου, αστέρι μου χλωμό
του φεγγαριού αχτίδα στο γαϊτανόφρυδο
Στο γαϊτανο-, στο γαϊτανοφρυδό σου
κρεμάστηκε η καρδιά μου σαν το πουλάκι στο ξόβεργο

Γιομίζ’ η γειτονιά…

Λουλούδι μου, λουλούδι μυριστό
και ρόδο μυρωδάτο, στη μάνα σου θα ‘ρθω
στη μάνα σου, στη μάνα σου θα ‘ρθω
να πάρω την ευχή της και το ταίρι που αγαπώ

Γιομίζ’ η γειτονιά…

***

 Το τραίνο φεύγει στις οκτώ — То трЭно фэвги стис окто — Поезд уходит в 8

• Стихи: Μάνος Ελευθερίου (Манос Элефериу);
• Музыка: Μίκης Θεοδωράκης (Микис Теодоракис);
• Первое исполнение: Μαρία Δημητριάδη (Мария Димитриади);
• Другие певцы-исполнители этой песни: Дуэт: Харула Алексиу и Димитра Галани (Χαρούλα Αλεξίου & Δήμητρα Γαλάνη), Пикс Лакс (Πυξ Λαξ), Алексиа (Αλέξια), Манолис Мицияс  (Μανώλης Μητσιάς).

Το τρένο φεύγει στις οχτώ
ταξίδι για την Κατερίνη
Νοέμβρης μήνας δε θα μείνει
να μη θυμάσαι στις οχτώ
να μη θυμάσαι στις οχτώ
το τρένο για την Κατερίνη
Νοέμβρης μήνας δε θα μείνει

Σε βρήκα πάλι ξαφνικά
να πίνεις ούζο στου Λευτέρη
νύχτα δε θα ‘ρθει σ’ άλλα μέρη
να ‘χεις δικά σου μυστικά
να ‘χεις δικά σου μυστικά
και να θυμάσαι ποιος τα ξέρει
νύχτα δε θα ‘ρθει σ’ άλλα μέρη

Το τρένο φεύγει στις οχτώ
μα εσύ μονάχος σου έχεις μείνει
σκοπιά φυλάς στην Κατερίνη
μεσ’ στην ομίχλη πέντε οχτώ
μεσ’ στην ομίχλη πέντε οχτώ
μαχαίρι στη καρδιά σου εγίνει
σκοπιά φυλάς στην Κατερίνη

***

 Λιγό ακόμα — Лиго акома  — Еще немного

• Стихи: Γιώργος Σεφέρης (Йоргос Сеферис);
• Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης (Микис Теодоракис).

Λίγο ακόμα θα ιδούμε
Λίγο ακόμα θα ιδούμε
Τις αμυγδαλιές ν’ανθίζουν
τις αμυγδαλιές ν’ανθίζουν
τις αμυγδαλιές ν’ανθίζουν

Λίγο ακόμα θα ιδούμε
Λίγο ακόμα θα ιδούμε
τα μάρμαρα να λάμπουν, να λάμπουν στον ήλιο
κι η θάλασσα να κυματίζει

Λίγο ακόμα, να σηκωθούμε
Λίγο ψηλότερα, λίγο ψηλότερα, λίγο ψηλότερα
Λίγο ακόμα, να σηκωθούμε
Λίγο ψηλότερα, λίγο ψηλότερα, λίγο ψηλότερα

***

Μαρίνα — Марина

• Στίχοι: Οδυσσέας Ελύτης (Одисеас (Одиссей) Элитыс);
• Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης (Микис Теодоракис);
• Πρώτη εκτέλεση (Первое исполнение): Ντόρα Γιαννακοπούλου (Дора Йенакопулу).

Δώσε μου δυόσμο να μυρίσω,
Λουίζα και βασιλικό
Μαζί μ’αυτά να σε φιλήσω,
και τι να πρωτοθυμηθώ

Τη βρύση με τα περιστέρια,
των αρχαγγέλων το σπαθί
Το περιβόλι με τ’ αστέρια,
και το πηγάδι το βαθύ

Τις νύχτες που σε σεργιανούσα,
στην άλλη άκρη τ’ ουρανού
Και ν’ ανεβαίνεις σε θωρούσα,
σαν αδελφή του αυγερινού

Μαρίνα πράσινο μου αστέρι
Μαρίνα φως του αυγερινού
Μαρίνα μου άγριο περιστέρι
Και κρίνο του καλοκαιριού

***

Ο Εφιάλτης της Περσεφόνης — О эфиалтыс тыс Персефоныс — Кошмар Персефоны

• Στίχοι: Νίκος Γκάτσος (Никос Гацос);
• Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις (Манос Хацивакис).

Εκεί που φύτρωνε φλισκούνι κι άγρια μέντα
κι έβγαζε η γη το πρώτο της κυκλάμινο
τώρα χωριάτες παζαρεύουν τα τσιμέντα
και τα πουλιά πέφτουν νεκρά στην υψικάμινο.

Κοιμήσου Περσεφόνη
στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι
ποτέ μην ξαναβγείς.

Εκεί που σμίγανε τα χέρια τους οι μύστες
ευλαβικά πριν μπουν στο θυσιαστήριο
τώρα πετάνε αποτσίγαρα οι τουρίστες
και το καινούργιο πάν να δουν διυλιστήριο.

Κοιμήσου Περσεφόνη
στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι
ποτέ μην ξαναβγείς.

Εκεί που η θάλασσα γινόταν ευλογία
κι ήταν ευχή του κάμπου τα βελάσματα
τώρα καμιόνια κουβαλάν στα ναυπηγεία
άδεια κορμιά σιδερικά παιδιά κι ελάσματα.

Κοιμήσου Περσεφόνη
στην αγκαλιά της γης
στου κόσμου το μπαλκόνι
ποτέ μην ξαναβγείς.

***

 Что моя жизнь — Ποιός την ζωή μου — Пьйос тын зои му

• Στίχοι: Μάνος Ελευθερίου (Манос Элефериу);
• Μουσική: Μίκης Θεοδωράκης (Микис Теодоракис);
• Другие исполнители песни: Χάρης & Πάνος Κατσιμίχας (Харис и Панос Кацимихас).

Ποιος τη ζωή μου, ποιος την κυνηγά
να την ξεμοναχιάσει μες στη νύχτα;
ουρλιάζουν και σφυρίζουν φορτηγά
σαν ψάρι μ’ έχουν πιάσει μες στα δίχτυα

Για κάποιον μες στον κόσμο είν’ αργά
ποιος τη ζωή μου, ποιος την κυνηγά;

Ποιος τη ζωή μου, ποιος παραφυλά
στου κόσμου τα στενά ποιος σημαδεύει;
πού πήγε αυτός που ξέρει να μιλά
που ξέρει πιο πολύ και να πιστεύει;

***

О γέρο νέγρο Τζιμ — О геро нэгро Дзим — Старый негр Джим

• Στίχοι: Γιάννης Νεγρεπόντης (Янис НегрепОнтис);
• Μουσική: Μάνος Λοΐζος (Манос Лоизос).

Ο γέρο νέγρο Τζιμ
σ’ ολόκληρο το Χάρλεμ
ε… γέρο νέγρο Τζιμ
κορνέτα δεύτερη
δεν είχε σαν εσένα.

Μέσα στη νύχτα ούρλιαζε η κορνέτα
λευκοί και νέγροι δίνανε τα χέρια
ε… γέρο νέγρο Τζιμ.

Γιατί να καιν στο Νότο τη σοδειά
όταν πεινάν στον κόσμο τα παιδιά
ποιοι και γιατί σκοτώσανε τον Τζον
τι θέλουν τα παιδιά μας στα Βιετνάμ;

Ο γέρο νέγρο Τζιμ
σε βρώμικο χαντάκι
ε… γέρο νέγρο Τζιμ
τώρα η κορνέτα
πιο δυνατά ουρλιάζει.

Μέσα στη νύχτα ουρλιάζει η κορνέτα
λευκοί και νέγροι δίνουνε τα χέρια
ε… γέρο νέγρο Τζιμ.

***

Hasta siempre (Comandante Che Guevara) — Аста семпри — Прощай, Команданте Че Гевара — на испанском языке

Aprendimos a quererte
desde la histórica altura
donde el sol de tu bravura
le puso cerco a la muerte

Aquí se queda la clara
la entrañable transparencia
de tu querida presencia
comandante Che Guevara

Tu mano gloriosa y fuerte
sobre la historia dispara
cuando todo Santa Clara
se despierta para verte

Aqui se queda la clara,
la entrenable transparencia
de tu querida presencia
Comandante Che Guevara.

Vienes quemando la brisa
con soles de primavera
para plantar la bandera
con la luz de tu sonrisa

Aqui se queda la clara,
la entrenable transparencia
de tu querida presencia
Comandante Che Guevara.

Tu amor revolucionario
Te conduce a nueva empresa
Donde espera la firmeza
De tu brazo libertario

Aqui se queda la clara,
la entrenable transparencia
de tu querida presencia
Comandante Che Guevara.

Seguiremos adelante
Como junto a tí seguimos,
Y con Fidel te decimos:
¡hasta siempre comandante!

Aqui se queda la clara,
la entrenable transparencia
de tu querida presencia
Comandante Che Guevara.

***

Summertime на английском языке

Summertime,
And the livin’ is easy
Fish are jumpin’
And the cotton is high

Your daddy’s rich
And your mamma’s good lookin’
So hush little baby
Don’t you cry

One of these mornings
You’re going to rise up singing
Then you’ll spread your wings
And you’ll take to the sky

But till that morning
There’s a’nothing can harm you
With daddy and mamma standing by

Summertime,
And the livin’ is easy
Fish are jumpin’
And the cotton is high

Your daddy’s rich
And your mamma’s good lookin’
So hush little baby
Don’t you cry

***

Напоследок — еще одна песня в исполнении Марии Фарандури. Κάποτε θα ‘ρθουν (Когда-то придет время).